“Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου διεφθαρμένοι επιχειρηματίεςνμε απόλυτα νόμιμες επιχειρήσεις, μπράβοι, ενδιάμεσοι και επαγγελματίες εκτελεστές κινούνται στο σκοτάδι, ακολουθώντας πιστά τους σκληρούς νόμους της νύχτας, τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και το έδαφος μοιάζει με κινούμενη άμμο…”
Το The Look.Gr συναντά τον μετρ του νουάρ αστυνομικού μυθιστορήματος, Γρηγόρη Αζαριάδη με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα με τίτλο “Σκοτεινός Λαβύρινθος” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Μιλήσαμε για το βιβλίο του και την κατακόρυφη αύξηση της αναγνωσιμότητας του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, για την εγκληματικότητα που μαστίζει την ελληνική κοινωνία και την ανάδειξη ενός νέου μοντέλου Έλληνα, διεφθαρμένου. Αλλά δεν περιοριστήκαμε σε αυτά. η συζήτηση προχώρησε σε θέματα ελευθερίας των ιδεών μέχρι και τη “γενιά των ευγενών ηττημένων ιδανικών”, τη γενιά του πολυτεχνείου.
Ο κ. Αζαριάδης ξεδιπλώνει μοναδικά τις σκέψεις του μόνο στο The Look.Gr
1. Το αστυνομικό μυθιστόρημα διάγει μέρες δόξας. Πού έγκειται πιστεύετε η αύξηση της αναγνωσιμότητας αυτού του λογοτεχνικού είδους;
Το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει αρχίσει να διευρύνει τη βάση των αναγνωστών του εδώ και πολλά χρόνια και πιο συγκεκριμένα από τη στιγμή που αποτίναξε την ετικέτα της «παρακουλτούρας». Η συνεχής όμως ανάπτυξη του είδους οφείλεται στην ικανότητα πολλών σύγχρονων συγγραφέων που υπηρετούν το είδος να επιτύχουν μια αρμονική ισορροπία ανάμεσα στην καθαυτή αστυνομική πλοκή και στη διεισδυτική κριτική του κοινωνικού περιβάλλοντος χώρου. Εκεί όπου παρατηρούνται τα μεγάλα προβλήματα των σημερινών κοινωνιών
2. Το κείμενό σας παρουσιάζει και έναν λογοτεχνικό πλούτο. Αστυνομική λογοτεχνία και καλλιέπεια. Πού ανταμώνουν πιστεύετε αυτά τα δύο για ένα καλύτερο αποτέλεσμα;
Μια εξαιρετική ερώτηση που μπορεί να οδηγήσει σε μια ατέρμονη συζήτηση… Ο όρος «αστυνομική λογοτεχνία» αποτελεί πεδίο ένδοξης μάχης πολλών συναδέλφων στον χώρο μας και η ζωντανή αντιπαράθεση δεν έχει οδηγήσει σε καθαρά συμπεράσματα. Μέχρι τώρα τουλάχιστον. Θα προτιμούσα τη διατύπωση ότι οι σύγχρονοι συγγραφείς αστυνομικού έχουν βελτιώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την «αισθητική» του τρόπου γραφής τους. Παλεύουν περισσότερο να διευρύνουν το στιλ που γράφουν μέχρι και τη χρήση συγκεκριμένων φράσεων και λέξεων, που έχουν στόχο την υψηλότερη ποιότητα του κειμένου. Και σ’ αυτόν τον τομέα έχουν κάνει μεγάλα βήματα.
3. Εμπνέεστε από την εσωτερική επικαιρότητα και τα αστυνομικά δελτία ή προσπαθείτε οι ιστορίες σας να μην παραπέμπουν σε γνωστές υποθέσεις;
Η δημιουργικότητα και η φαντασία αποτελούν το βασίλειο κάθε δημιουργού. Μόνο μέσα σ’ αυτό το σκοτεινό, ζοφερό κάστρο του εγκεφάλου του συγγραφέα μπορεί να κρύβονται και να αναδυθούν οι ιστορίες, που φιλοδοξούν να συναρπάσουν τον αναγνώστη. Η επίδραση αληθινών εγκληματικών υποθέσεων του παρελθόντος μπορεί να φανεί χρήσιμη μόνο στην κατηγορία συγγραφέων που αρέσκονται στην ντοκιμαντερίστικη αναπαραγωγή παρόμοιων ιστοριών, τύπου «based on true story».
4. Η συνεχής αύξηση της εγκληματικότητας θωρείτε πως οφείλεται αποκλειστικά στην τωρινή κατάσταση που γέννησε η κρίση ή είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων;
Σε κάποιο βαθμό η κρίση είναι υπεύθυνη, έστω όχι και άμεσα. Με την έννοια ότι η κρίση αποτελεί σημαντική αιτία για την αύξηση των ψυχολογικών διαταραχών, πολλές από τις οποίες δεν διακρίνονται άμεσα, όπως για παράδειγμα οι οριακές (borderline) διαταραχές, που παρατηρούνται σε κλιμακούμενο βαθμό.
Σίγουρα όμως η αιτία της έκρηξης της εγκληματικότητας έχει πολυπαραγοντική βάση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διάσπαση και ο κατακερματισμός του «κινήτρου» των εγκληματικών ενεργειών. Πριν από μερικά χρόνια όταν γινόταν μια δολοφονία, η Αστυνομία ερευνούσε στο στενό περιβάλλον του θύματος κι ανακάλυπτε εύκολα το απλό κίνητρο. Λόγοι τιμής, οικονομικοί λόγοι κ.λπ. Τώρα όμως αυτή η διαδικασία έχει γίνει εξαιρετικά πολύπλοκη.
η σιωπηλή πλειοψηφία της διαβόητης γενιάς του Πολυτεχνείου θα κατέθετε αγωγή κατά της μοίρας της!
5. «Ψάχνει το κατάλληλο δικαστήριο για να καταθέσει αγωγή κατά της μοίρας του» φράση από τον «Σκοτεινό λαβύρινθο». Αν υπήρχε ένα τέτοιο δικαστήριο θα καταθέτατε αγωγή;
Νομίζω όχι μόνο εγώ, αλλά και σύμπασα η σιωπηλή πλειοψηφία της διαβόητης γενιάς του Πολυτεχνείου θα κατέθετε τη σχετική αγωγή! Η γενιά των ευγενών ηττημένων ιδανικών, όπως επίσης αναφέρεται στον «Σκοτεινό λαβύρινθο». Η γενιά που αναλογίζεται μελαγχολικά όχι τον Ταραντίνο, αλλά τον ελεγειακό Σαμ Πέκινπα της «Άγριας συμμορίας”.
Όσο οι κυβερνήσεις θα φοβούνται την εξάπλωση των ιδεών που δεν μπορούν να χειραγωγήσουν, το φαινόμενο θα συνεχίζει να υπάρχει.
6. Ο Ντάσιελ Χάμετ, ο πατριάρχης του αστυνομικού, εξαιτίας των πολιτικών φρονημάτων έφτασε να φυλακιστεί σε μια δύσκολη χρονικά περίοδο για την Αμερική. Παράλληλα στη γείτονα χώρα συγγραφείς έχουν φυλακιστεί ή αναζητήσει άσυλο σε ευρωπαϊκές χώρες. Τελικά με μια χρονική απόσταση 50 χρόνων η «δίωξη» ιδεών παραμένει σταθερό σημείο. Ποια η άποψή σας επί του θέματος;
Έχετε δίκιο. Η δίωξη των ιδεών αποτελεί θεμελιακή επιδίωξη για όλα τα καθεστώτα. Στις περιπτώσεις σκληρών, αντιλαϊκών κυβερνήσεων αυτό γίνεται ευκολότερα προφανές και καταλήγει σε αυστηρές ποινές, όπως φυλακίσεις κ.λπ. Δυστυχώς όμως αυτό παρατηρείται και σε (υποτιθέμενα) ελεύθερα κράτη, όπου το πρόβλημα αντιμετωπίζεται περισσότερο «τεχνοκρατικά».
Τουτέστιν, με αποκλεισμό από την κοινωνική ζωή, δυσφήμιση του συγγραφέα μέχρι και έμμεσες απειλές. Όσο οι κυβερνήσεις θα φοβούνται την εξάπλωση των ιδεών που δεν μπορούν να χειραγωγήσουν, το φαινόμενο θα συνεχίζει να υπάρχει.
7. Αν κάτι χαρακτηρίζει ένα επιτυχημένο βιβλίο και δη αστυνομικής φύσης είναι το αναπάντεχο τέλος. Στον «Σκοτεινό λαβύρινθο» το τέλος συγκλονίζει, μιλήστε μας λίγο για τα δύσκολα στάδια που περνά η συγγραφή σας από την ιδέα μέχρι την τελική αποτύπωση του κειμένου.
Πιστέψτε με…Το τέλος κάθε βιβλίου αποτυπώνεται στον φόβο του τερματοφύλακα απέναντι στο πέναλτι. Χτίζεις με υπομονή κι επιμονή μια ολόκληρη υπόθεση, οικοδομείς χαρακτήρες και σχέσεις, παλεύεις να διατηρήσεις ένα υψηλό και συνεχές ενδιαφέρον για την πλοκή και μετά… Μετά φτάνεις στο τελευταίο μέρος του βιβλίου και νιώθεις ένα αφόρητο βάρος. Πρέπει να βρεις ένα κατάλληλο τέλος, ένα δραματικό φινάλε που θα διατηρήσει το υψηλό ποιοτικό επίπεδο του μυθιστορήματος που έχεις γράψει. Κι εκεί τα χέρια και τα πόδια αρχίζουν να τρέμουν.
Προσωπική μου άποψη και εμφανής και στα τέσσερα μυθιστορήματα που έχω γράψει είναι ο διπλός άξονας «ανατροπή» και «ανοιχτό τέλος». Πιστεύω σε μεγάλο βαθμό ότι ο αναγνώστης πρέπει να ολοκληρώνει την ανάγνωση και μετά μ’ ένα ποτό στο χέρι κι ένα τσιγάρο στο άλλο να χαμηλώνει τα φώτα και να σκέφτεται για πολλές ώρες «τι θέλει τώρα να μας πει ο ποιητής;».
8. Η Αγκάθα Κρίστι κάποτε είχε πει: «Τα λόγια επινοήθηκαν για να μην αφήνουν τον άνθρωπο να σκέφτεται». Τρομακτική σκέψη σαφώς, αλλά με αρκετή δόση αλήθειας. Εσείς θεωρείτε ότι τα λόγια αποτελούν τροχοπέδη στη σκέψη των ανθρώπων; Ποια η άποψη ενός λογοτέχνη που μοιράζεται τα λόγια του καταθέτοντας τη σκέψη του;
Προφανώς η θεία Άγκαθα χρησιμοποίησε τη φράση στο πλαίσιο του έργου της… Αυτό που πιστεύω είναι ότι υπάρχουν πολλοί συγγραφείς και πολλοί περισσότεροι άνθρωποι που έχουν την ικανότητα να εκφράζουν τις σκέψεις τους με άριστο λόγο. Και σίγουρα πολλοί που μπλοκάρουν τη σκέψη τους, συνειδητά ή υποσυνείδητα, πίσω από τη χρήση του λόγου. Είναι σαφές για όσους γράφουν ότι οι φράσεις, οι λέξεις αποτελούν τη μετάφραση αυτών που σκέφτονται. Δεν αποτελούν κανενός είδους τροχοπέδη. Σε κάποιες όμως περιπτώσεις, μιας και μιλάμε για αστυνομικά μυθιστορήματα, ας σκεφτούμε την περίεργη άποψη ότι μπορούν να αποτελούν ένα καλό άλλοθι…
9. Σε πρόσφατη συνέντευξη με τον Θοδωρή Παπαθεοδώρου μου εκμυστηρεύτηκε πως «δεν θα ήθελε κανείς αναγνώστης του να παραπλανηθεί, να διαβάσει κάτι διαφορετικό από αυτό που φαντάστηκε καταβάλλοντας το αντίτιμο του βιβλίου», γι’ αυτό και χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για τα αστυνομικά του βιβλία. Εσείς κ. Αζαριάδη πιστεύετε στην ταύτιση ενός συγγραφέα με ένα είδος λογοτεχνίας; Λειτουργεί δεσμευτικά, τρόπον τινά, η χάραξη μιας λογοτεχνικής γραμμής;
Η ανάγνωση ενός αστυνομικού (και όχι μόνο) μυθιστορήματος είναι μια 100% υποκειμενική διεργασία. Λέμε ότι ένα βιβλίο είναι τόσα διαφορετικά βιβλία, τόσες διαφορετικές αναγνώσεις όσοι κι αυτοί που το διαβάζουν. Κι ο καθένας έχει το δικαίωμα να κάνει τη «δική του ανάγνωση». Καθώς δεν έχεις δίπλα σου τον συγγραφέα να σου υποδεικνύει κάθε στιγμή τι θέλει να πει (πράγμα που θα καταντούσε σύντομα βαρετό), αναγκάζεσαι να δώσεις τη δική σου «ερμηνεία» του κειμένου, να ακολουθήσεις τη δική σου οπτική γωνία, που όπως υποστηρίζει και ο μέγιστος Κλιντ Ίστγουντ για τις ταινίες του μπορεί να διαφέρει από αυτό που έχει στο μυαλό του ο ίδιος ο δημιουργός.
Αυτή νομίζω ότι είναι και η έννοια της «δημιουργικής ανάγνωσης» ή και «ανάπλασης» του κειμένου από έναν συνειδητοποιημένο και απαιτητικό αναγνώστη.
Όπως γράφω και στον «Σκοτεινό λαβύρινθο», στο κύκλωμα των εκτελεστών η αξία της ανθρώπινης ζωής μεταφράζεται μέχρι το κατώφλι του πρώτου πενταψήφιου ποσού.
10. Την τελευταία εκατονταετία έχει αναδυθεί ένα νέο είδος Έλληνα χωρίς φραγμούς, καιροσκόπος, που δεν ανθίσταται ούτε καν στο έγκλημα! Γιατί πιστεύετε πως έχει αμαυρωθεί τόσο η φύση του; Μήπως είναι απόρροια ενός παγκόσμιου φαινομένου;
Δεν ξέρω αν μιλάμε για τόσο μεγάλη χρονικά διαδρομή. Σίγουρα όμως το φαινόμενο αυτό συνεχώς κλιμακώνεται. Και όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Όταν το αξιακό σύστημά μας μεταφράζεται με αυστηρούς οικονομικούς όρους, δηλαδή «έχεις χρήμα, τότε είσαι αξιοσέβαστο μέλος της κοινωνίας», όταν η ηθική στάση του ατόμου απέναντι στα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα μεταλλάσσσεται δίκην ακορντεόν για να προσαρμοστεί στα προσωπικά μας συμφέροντα κάθε φορά, αυτή η κατάληξη που αναφέρατε μοιάζει νομοτέλεια. Όπως γράφω και στον «Σκοτεινό λαβύρινθο» άλλωστε, στο κύκλωμα των εκτελεστών η αξία της ανθρώπινης ζωής μεταφράζεται μέχρι το κατώφλι του πρώτου πενταψήφιου ποσού.
11. Ποια πιστεύετε πως είναι τα κατάλληλα «εργαλεία» ενός επίδοξου συγγραφέα αστυνομικών βιβλίων; Με βάση αυτό τι κάνει ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα να ξεχωρίζει από ένα κακό;
Θεωρώ απαραίτητη προϋπόθεση την ανάγνωση όσων περισσότερων αστυνομικών μυθιστορημάτων και μάλιστα διαφορετικών σχολών. Την ανάγνωση οπωσδήποτε όσων περισσότερων έργων κλασικής λογοτεχνίας, που μπορούν να διευρύνουν τους «αναγνωστικούς ορίζοντες» των συγγραφέων και να μεταφραστούν σε βελτίωση της αισθητικής και της ποιότητας της γραφής τους. Επίσης σημαντική θεωρώ την παρακολούθηση τηλεοπτικών σειρών της Νέας Τηλεοπτικής Τάξης, όπως έχει αποτυπωθεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.
Αν όλα αυτά συνδυαστούν με τις κατάλληλες προσωπικές εμπειρίες και το ταλέντο να αφουγκράζεται και να αποκωδικοποιεί την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ο συγγραφέας έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει μια στέρεη βάση για να δουλέψει το μυθιστόρημά του.
12. Έχετε γράψει με τον «Σκοτεινό λαβύρινθο» τέσσερα αστυνομικά μυθιστορήματα. Ποια η συγγραφική σας συνέχεια;
Μα φυσικά το πέμπτο! Από τη στιγμή που εκδίδεται ένα μυθιστόρημά μου, έχω ήδη σκεφτεί εναλλακτικές ιδέες κι έχω καταλήξει σε αυτήν που τελικά θα αποτελέσει την κεντρική ιδέα του επόμενου μυθιστορήματος. Αυτό ακριβώς συνέβη και μετά την έκδοση του «Σκοτεινού λαβύρινθου». Και αυτό που μπορώ να αποκαλύψω είναι ότι έχει γραφτεί ήδη το πρώτο από τα τρία μέρη του και πραγματικά πρόκειται για κάτι πολύ διαφορετικό από ό,τι έχω γράψει μέχρι τώρα.
Άλλωστε πιστεύω ακράδαντα ότι ο συγγραφέας της αστυνομικής λογοτεχνίας δεν πρέπει να επαναλαμβάνει συνταγές του παρελθόντος μόνο και μόνο επειδή είναι επιτυχημένες, αλλά να τολμάει να δοκιμάζει καινούργια πράγματα, να πειραματίζεται, ακολουθώντας καινούργια δημιουργικά μονοπάτια.
2
