Στις 9 και 10 Ιουλίου 2021 είχαμε την τύχη να είμαστε συμμέτοχοι στο μεγαλύτερο event της Αθήνας, το «Kaspar Machine». Και λέω συμμέτοχοι και όχι απλοί αδρανείς ακροατές, αφού πρόκειται για ένα θέαμα που φέρνει στη σκηνή τις αποκλεισμένες και περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες για να μοιραστούν την απογοήτευσή τους με την κοινωνία, να δημιουργήσουν ελπίδα και να προβάλουν το «συμμετοχικό θέατρο» μέσα από πραγματικές ιστορίες κοινωνικού αποκλεισμού.
Κριτική-Παρουσίαση: Γιάννης Ζαμπατής
Photos: Ράνια Παπαδοπούλου
Το «Kaspar Machine» δεν είναι μία συνηθισμένη θεατρική παράσταση, δεν είναι μία απλή performance. Είναι σύνθεση τεχνών, που στην ουσία δημιουργεί ένα θέαμα παρέμβασης στο δημόσιο χώρο.
Μια εικαστική προσομοίωση τόπου εγκλεισμού, όπου δεσπόζει η εικονική 3D μαριονέτα μεγάλης κλίμακας, ατμοσφαιρικοί ήχοι, μουσική, τέχνες του θεάτρου δρόμου, street performers, σωματική κίνηση, video art, animation, εντυπωσιακό costume design, ευφάνταστες σκηνικές εγκαταστάσεις ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, τον εγκλεισμό/αποκλεισμό και την ελευθερία.
Η παράσταση έχει ως αφετηρία το κείμενο «Κραυγές Βοήθειας» του Νομπελίστα πρωτοποριακού Αυστριακού συγγραφέα Πέτερ Χάντκε, καθώς και ψηφίδες από κείμενα του ιδίου από τα έργα «Κάσπαρ» και «Βρίζοντας το κοινό», σε μια ευφυή σύλληψη-σκηνοθεσία του Νίκου Χατζηπαπά.
Έχει ως στόχο την ανάκτηση του θεάτρου της πραγματικότητας και της αλήθειας, με τα κείμενα να επωφελούνται από την ανοικτή κατάθεση ερωτημάτων, την εξωτερίκευση της προσβολής, της μετάνοιας, της απολογίας, της προφητείας, των κραυγών βοήθειας και τελικά της ελπίδας.
Τα κείμενα αυτά, κείμενα «αγόρευσης» όπως τα ονομάζει ο συγγραφέας τους, ορίζουν τη σχέση του ηθοποιού με το κοινό ως μετωπική, κάτι που προσιδιάζει στο λαϊκό δρώμενο και στο θέατρο δρόμου.
Και δεν θα υπήρχε πιο κατάλληλος χώρος από τα Λιπάσματα της Δραπετσώνας, μπροστά από τα σιλό του εργοστασίου υαλουργίας να τοποθετηθεί αυτή η προσομοίωση, όπου με την πρώτη ματιά εντυπωσιάζουν τα τεράστια video art από τον Νίκο Ραδαίο στα πανύψηλα σιλό.
Είναι ο ιδανικός χώρος που φαντάζει δυστοπικός, όπου βρίσκεται το εργοστάσιο μαζικής παραγωγής ανθρώπινων κλώνων, των Κάσπαρ, με σκοπό την καταναγκαστική εργασία.
Έγκλειστοι από τη στιγμή της δημιουργίας τους, εντυπωσιακά δοσμένη με τις φωτεινές οπές από όπου και θα ξεπροβάλλουν, έως το τέλος του κύκλου ζωής τους και στερημένοι από κάθε έννοια ατομικότητας, οι Κάσπαρ εξαναγκάζονται σε σκληρή εργασία.
Πασχίζουν καθημερινά ανάμεσα σε επιβλητικές σιδερένιες εγκαταστάσεις υπό το αδυσώπητο μοτίβο βιομηχανικών ήχων και το άγρυπνο βλέμμα των φρουρών, των απειλητικών ξυλοπόδαρων και το μόνιμο απόμακρο βλέμμα των τροφών με τις σουβλερές μύτες.
Ανίκανοι κι αδύναμοι να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, εκτελούν εντολές, δίχως καμία προσωπική βούληση. Εμείς τους παρακολουθούσαμε από απόσταση μέσα από συρματοπλέγματα.
Οι Κάσπαρ χρειάζονται τη σωτηρία, αλλά δε βρίσκουν τις σωστές λέξεις για να την εκφράσουν. Ανέλπιστα αναζητούν επίμονα τη φράση που θα τους απελευθερώσει.
Μονάχα όταν ενωθούν θα καταφέρουν να ανακαλύψουν την πολυπόθητη λέξη, που θα γίνει το όπλο τους απέναντι σε κάθε «έννοια» που εξαλείφει την ανθρωπιά. «Βοήθεια». Οι Κάσπαρ εξεγείρονται.
Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης; Το μόνο που μένει διφορούμενο και επαφίεται στον θεατή να το επεξεργαστεί αν ήταν προς όφελος των Κάσπαρς ή αν αυτοί υπέκυψαν στη μοίρα τους.
Το θέαμα αυτό, με πυρήνα το ζήτημα του εγκλεισμού, όσον αφορά το περιεχόμενο, εν πρώτοις στοχεύει στο να ορίσει αυτή τη διαφορετική σχέση της σκηνής με το ακροατήριο, τοποθετώντας το κοινό εντός του χώρου των γεγονότων αφενός και αφετέρου επιχειρεί να μεταφέρει τα γεγονότα εκτός συμβατικού θεατρικού χώρου, στον δημόσιο χώρο, ωστόσο σε έναν χώρο σε εκκρεμότητα ανάμεσα σε ένα παρελθόν που αναμένει την έκβαση ενός απροσδιόριστου μέλλοντος.
Η ιδέα του project γεννήθηκε πριν από μερικά χρόνια, όταν το 2003 ανέβηκε το έργο του Πέτερ Χάντκε «Κάσπαρ, Εγώ-Είμαι-Μόνο» με τη μορφή θεάματος δρόμου, στο πλαίσιο της συνάντησης θεατρικών μονολόγων σε συμπαραγωγή με την Πολιτιστική Ολυμπιάδα και την υποστήριξη Υπουργείο Πολιτισμού.
Για να γράψει τον «Κάσπαρ», ο Χάντκε βασίστηκε στην ιστορία του Κάσπαρ Χάουζερ, του εφήβου που έζησε έγκλειστος σε ένα κελί και δολοφονήθηκε λίγες μέρες μετά την απελευθέρωσή του.
Με αυτήν την παρακαταθήκη ο Νίκος Χατζηπαπάς ήρθε τώρα με αυτό το καθ’ όλα επίκαιρο θέαμα, μετά τον δικό μας εγκλεισμό και έστησε ένα φαντασμαγορικό, αλληγορικό, δυστοπικό, αλλά και σε ένα σημείο πραγματικό requiem για τον εγκλεισμό, που κάθε ένας από εμάς τους συμμετέχοντες στο δρώμενο θεατές, μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποια κομμάτια από της ζωής μας τα βιώματα.
Το θέαμα εντάσσεται στο project «Kaspar Machine», μία διακρατική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας, Πολωνίας και Ρουμανίας με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο πλαίσιο του προγράμματος Creative Europe Culture, την αιγίδα και τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
To project αυτό υλοποιείται από την Καλλιτεχνική Εταιρία Labillusions (Ελλάδα) ως leader και coordinator του προγράμματος, τους θεατρικούς οργανισμούς Teatro dei Venti (Ιταλία), Teatr Biuro Podrozy (Πολωνία), Fusion of Arts (Ρουμανία), το Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών Prisma (Ελλάδα) και την Helix Action Theatre (Ελλάδα) ως partners.
Καθένας από τους εταίρους συνεισέφερε στο μέγιστο για να πραγματοποιηθεί αυτό το καλλιτεχνικό, υβριδικό και πολυσύνθετο θέαμα, αυτό το αποθεωτικό παραλήρημα των Κάσπαρ, αρχής γενομένης από τα κοστούμια που ήταν δημιουργική έμπνευση της Ρουμάνας σχεδιάστριας Flavia Rosana Căpraru από τον FOA, που παρέπεμπε συνειρμικά στο δυστοπικό «Κουρδιστό Πορτοκάλι» και αναδεικνύονταν περίτεχνα με τους εντυπωσιακούς φωτισμούς και τις εναλλαγές του κόκκινου, του άσπρου και του μπλε από την Βασιλική Γώγου. Και όλα αυτά μέσα στα εμπνευσμένα σκηνικά από τον Paweł Szkotak και την Marta Strzałko από το Teatr Biuro Podróży της Πολωνίας.
Μεγάλος πρωταγωνιστής που θεωρώ ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο ήταν η μουσική που έντυσε με απαράμιλλο ταίριασμα το θέαμα. Από την μία το epic «Rising Force» από τον master της Electronic / World Music R. Armando Morabito και από την άλλη το dark menacing epic «Counting The Cost» των Sons of Pythagoras δίνουν ατόφια την ένταση και την δυστοπία του σκηνικού και των δρώμενων.
Η χορογράφος Κάλλια Θεοδοσιάδη έχοντας κάνει εστιασμένη έρευνα στις κινησιολογικές διαστάσεις και φόρμες που δημιουργούνται στο χώρο και στα σώματα, μας έδωσε μια χορογραφία με ανάγλυφα τα συναισθήματα της αγωνίας και της απόγνωσης των Κάσπαρ, που εκτέλεσαν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος του project περισσότεροι από 30 σπουδαστές σχολών χορού και δραματικών σχολών, ηθοποιοί και τέλος εθελοντές.
Οι Κάσπαρ στάθηκαν μπροστά στα μικρόφωνά τους και ερμήνευσαν αποσπάσματα από τα προαναφερθέντα κείμενα «αγόρευσης» του Πέτερ Χάντκε, που ορίζουν τη σχέση του ηθοποιού με το κοινό ως μετωπική, κάτι που προσιδιάζει στο λαϊκό δρώμενο και στο θέατρο δρόμου, με την Κάλλια Θεοδοσιάδη και τον Χρόνη Στρίκο να επωμίζονται κατά κάποιο τρόπο το μεγαλύτερο βάρος.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί ήταν και οι ξυλοπόδαροι στο ρόλο των φρουρών – δεσμοφυλάκων, την κίνηση των οποίων επιμελήθηκε ο Stefano Tè από το Teatro Dei Venti.
Υποβλητική όμως, ήταν και η εμφάνιση της σοπράνο μας Ελεάννας Κωνσταντά στο υψηλότερο σημείο του camp – να δεσπόζει επί των πάντων και όλα να σιωπούν- σε μια εξαιρετική εκτέλεση της άριας «Un bel dì, vedremo» από την «Madama Butterfly» του Puccini, με την ηχογραφημένη συνοδεία του Αλέξανδρου Φαρή στο πιάνο.
https://www.facebook.com/gianni.senso/videos/350909563352814
Ένα θέαμα πραγματικά ιδιαίτερο που βασικό στόχο είχε την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κοινού σε ένα σύμπλεγμα τεχνών με κεντρικό άξονα τον εγκλεισμό και τις διαφορετικές του εκφάνσεις, αλλά προδιέθετε και την διαδραστική συμμετοχή του κοινού στην εξέλιξη των δρώμενων, που δεν κατέστη όμως δυνατή εξ’ αιτίας της πανδημίας.
Παρόλο που τελικά οι θεατές βρεθήκαμε να παρακολουθούμε έξω από τα συρματοπλέγματα, η κατάργηση της θεατρικής σύμβασης όπως την γνωρίζαμε κατάφερε να φέρει σε άμεση αναμέτρηση με τους ηθοποιούς και να μας κάνει συμμέτοχους σε ένα νοητό διάλογο.
Δύο sold out παραστάσεις με περισσότερους από 1200 θεατές, αφού προστέθηκαν και επιπλέον θέσεις, ήταν ο απολογισμός αυτού του ιδιαίτερου θεάματος, που θα έπρεπε να επαναληφθεί για να συμμετάσχει ακόμα περισσότερος κόσμος.
Γιατί πραγματικά δεν μας δίνεται συχνά η ευκαιρία για τέτοιου είδους δρώμενα, όπου όλα συνετέλεσαν για ένα άψογο και αρμονικό θέατρο δρόμου και όχι μόνο. Από την ευφάνταστη σύλληψη-σκηνοθεσία του Νίκου Χατζηπαπά, την μεγαλειώδη μουσική dark επένδυση, τους εκπληκτικούς φωτισμούς, την υποβλητική σοπράνο και το δεμένο ensemble των ηθοποιών και των street performers.
Και μια ερασιτεχνική λήψη από το finale του μοναδικού αυτού θεάματος του Kaspar Machine.
https://www.facebook.com/gianni.senso/videos/169112988479673
Το «Kaspar Machine» μετά από την Αθήνα, παρουσιάστηκε σε μια παρεμφερή εκδοχή στις 5 και 6 Αυγούστου στο Πόζναν της Πολωνίας σε σκηνοθεσία του Paweł Szkotak, ενώ τον Νοέμβριο θα παρουσιαστεί και στην Μόντενα της Ιταλίας.
