Ο Μποτιτσέλι φαντάστηκε την «Κόλαση» από την «Κωμωδία» του Δάντη (τη «Θεία Κωμωδία» όπως την κατέγραψε τελικά ο Βοκάκιος), σαν έναν αναποδογυρισμένο κώνο 9 επιπέδων και ενός κεντρικού σημείο στο τέλος:

Το βαθύτερο σημείο του Άδη, το κέντρο της Γης, όπου τιμωρούνται ανηλεώς από τον γίγαντα Εωσφόρο ο Ιούδας αλλά και οι  Βρούτος και Κάσσιος, προδότες του Ιούλιου Καίσαρα. Οι αρχιπροδότες της Ιστορίας, μασιούνται αιώνια στο στόμα του Σατανά, ο οποίος στην περίπτωση του Ιούδα, τον είχε κυριεύσει (Κατά Λουκά Ευαγγέλιο).

Η «Θεία Κωμωδία» ήταν στη βάση της μια αναφορά στην πολιτική κατάσταση της Ιταλίας, γραμμένη από έναν εξόριστο συγγραφέα, με σαφή ελπίδα την κοινωνική πια Αναγέννηση του κόσμου του εκείνη την εποχή. Μέχρι εδώ όλα καλά, δεδομένου ότι οι προδότες του Καίσαρα έχουν καταγραφεί στην ιστορία της Ρώμης και της Ιταλίας γενικότερα, ως οι μεγαλύτεροι προδότες στους αιώνας τους άπαντας. Ήταν εύκολη η απόφαση να συμπεριληφθεί ο πλέον μισητός άνθρωπος σε όλη την Ιστορία, ο προδότης του Θεανθρώπου, Ιούδας, μάλλον με σκοπό να αποφύγει άλλα προβλήματα αλλά και με τη λογική αυτή ακριβώς: πως δεν υπάρχει πιο μισητό πρόσωπο.

Ο Ιούδας υπήρξε τραγική μορφή στην Ιστορία, από όποια πλευρά κι αν έχει προσπαθήσει να τον αποτυπώσει κάθε συγγραφικό χέρι. Ένα έξοχο παιδικό ποίημα του Δραμινού λογοτέχνη Δημήτρη Μανθόπουλου γράφει για το φιλί του Ιούδα:

“Αυτό ‘ναι το φιλί το πιο ακριβό, αφού κοστίζει έναν ολάκερο θεό”.

Το μόνο σίγουρο είναι πως ο Ιούδας το πλήρωσε ακριβά το φιλί που έδωσε. Εδώ που τα λέμε δεν ήταν ένα απλό φιλί. Πήρε τόσες προεκτάσεις, γνώρισε ένα σωρό εκδοχές, δημιούργησε αμέτρητες αντικρουόμενες απόψεις… Μπορεί να μοιάζει απλή η ιστορία του αλλά μόνο απλή δεν είναι. Και εν πάσει περιπτώσει, είναι το μοναδικό φιλί που άνοιξε νέους ορίζοντες στο… φίλημα. Πολύ απλά να τοποθετήσουμε εδώ το βιβλίο της Μάιρας Παπαθανασοπούλου, «Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα», οποία αντιπαραβολή λοιπόν αφού…

Το πιο θλιβερό με την προδοσία είναι ότι ποτέ δεν προέρχεται

από τους εχθρούς σου

Σκέφτομαι την πρακτική (και πολιτική) πλευρά του ζητήματος. Ποιος πιστός θα συμμετείχε ψυχή τε και σώματι στα Μυστήρια της Εκκλησίας γνωρίζοντας πως στη μέλλουσα ζωή, στον Παράδεισο, θα βρίσκεται δίπλα στον Ιούδα, που έκανε το μεγαλύτερο παράπτωμα όλων των εποχών; Μια τόσο μεγάλη φιλευσπλαχνία του Θεού, που τον κάνει να δέχεται στον Παράδεισο ακόμα και τον Ιούδα, θα λειτουργούσε αποτρεπτικά και θα απομάκρυνε τον κόσμο από τη χριστιανική πίστη. Αναγκαίος λοιπόν ήταν ο εξοβελισμός του Ιούδα στην Κόλαση, έστω και αν μετάνιωσε πραγματικά. Και στο κάτω κάτω όχι και τόσο άδικος. Η μεταμέλεια συνήθως δε σημαίνει και παραγραφή των πεπραγμένων, σημαίνει ίσως  μειωμένη ποινή. Για τη Θεία Δικαιοσύνη όμως ποια θα ήταν μειωμένη ποινή; Μέση λύση δεν υπάρχει, εκτός του «Καθαρτηρίου» του Δάντη, που βεβαίως υπάρχει σαν συγγραφική αποτύπωση μιας λογικής, της Θεϊκής φιλευσπλαχνίας και τίποτε παραπάνω. Να γιατί ο Ιούδας καταδικάστηκε να πάει de facto στην Κόλαση. Και επομένως γιατί να αμφισβητηθεί από τον Δάντη; Όταν ο ίδιος καταγράφει τα αβάπτιστα μωρά στον Πρώτο Κύκλο της «Κόλασης», αφού δε θα μπορέσουν ποτέ να προσεγγίσουν τον Παράδεισο.

H πολιτική πλευρά όλων των ανθρωπίνων πράξεων, σε ιστορικές στιγμές τουλάχιστον, θα μπορούσε να πει κανείς ότι καταγράφεται κάπως έτσι, στο πως πρέπει να παρουσιαστεί μια πλευρά των γεγονότων δηλαδή. Χρειαζόταν στ’ αλήθεια ο Ιούδας σε αυτήν την Ιστορία του Θεανθρώπου; Γιατί ο Βίκτωρας Ουγκό τοποθετήθηκε επ’ αυτού λέγοντας:

“Αν ήμουν ο Ιησούς, θα είχα σώσει τον Ιούδα”.

Ναι τελικά, χρειαζόταν ο χαρακτήρας “Ιούδας” γιατί έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους, μην το ξεχνάμε αυτό, καθ’ όλη την παραμονή του Χριστού επί Γης. Ακόμα κι όταν ανεβαίνει στο όρος της Γεθσημανή να προσευχηθεί πριν συλληφθεί, για λίγο θα αφουγκραστεί το ανθρώπινο «γιατί»… Στο «JESUS CHRIST SUPERSTAR” του Andrew Lloyd Webber, ο Ian Gillan πρώτος και πολλοί άλλοι μετά, κρατάω και τον πρώτο που ερμήνευσε τον Ιησού στο έργο αυτό, Ted Neeley, έβγαλαν από την ψυχή τους έναν πόνο, μια κραυγή, στο «I only want to know” :

“I’m not as sure, as when we started. Then, I was inspired. Now, I’m sad and tired. Listen, surely I’ve exceeded expectations, Tried for three years, seems like thirty. Could you ask as much from any other man?”

“Δεν είμαι σίγουρος, όπως τότε που ξεκινήσαμε. Τότε, είχα εμπευστεί. Τώρα, είμαι λυπημένος και κουρασμένος. Άκου, σίγουρα έχω ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Προσπάθησα για 3 χρόνια και μου μοιάζουν σαν 30. Θα μπορούσες να ζητήσεις τόσα πολλά από κάποιον άλλον άνθρωπο;”

Όταν ο Υιός του Ανθρώπου ονομάστηκε ο ίδιος απλά άνθρωπος, τότε ήταν απαραίτητοι οι ρόλοι για να παιχτεί το Θείο Δράμα, ο δε Ιούδας πλάστηκε από τον Θεό για να σηματοδοτήσει και στις επόμενες γενεές τον προδοτικό χαρακτήρα αλλά και το γεγονός ότι στην πιο «Όμορφη Ιστορία του Κόσμου», έχει παίξει τον κακό ρόλο, αυτόν του έδωσαν. Σε όλα τα έργα έτσι γίνεται, το κοινό θυμάται τον καλό Χ και τον κακό Ψ. Στο τραγούδι των Θωμά Μπέκου και Κώστα Ντόλκου, με τίτλο «Το παράπονο του Ιούδα», ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου ερμηνευτικά μας το θυμίζει λέγοντας:

Ήταν να ζήσω, χολή αγαπημένους να ποτίσω
Αυτό είναι όλο, εσύ μου όρισες προδότη ρόλο
Συμμαθητές μου, πιστέψτε με δε μίσησα ποτές μου
Να με λυπάστε, ότι είστε σαν κι εμένα να θυμάστε
Να μ’ αγαπάτε, τη σωτηρία σας σε μένα τη χρωστάτε
Να μ’ αγαπάτε, τη σωτηρία σας σε μένα τη χρωστάτε

Ο ποιητής Σωτήρης Σκίπης θα μας πει στο ποίημά του ‘Το φάντασμα του Ιούδα’ δια στόματος του ίδιου του Ιούδα που απευθύνεται στους υπόλοιπους αποστόλους, τα παρακάτω λόγια:

Λοιπόν εγώ αν δεν ήμουνα,
Θε νάταν κάποιος άλλος
Μια φορά
Κάποιος από τους δώδεκα να πέσει έπρεπε θύμα.

Στην ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε “Ο τελευταίος πειρασμός”, η οποία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, το μοναδικό κίνητρο της προδοσίας του Ιούδα ήταν να βοηθήσει τον Ιησού, ως ο κοντινότερος φίλος του, διεκπεραιώνοντας ότι δεν κατάφερε κανένας άλλος μαθητής. Παρουσιάζει τον Ιούδα να πραγματοποιεί αυτό που του ζητήθηκε από τον Ιησού, να τον βοηθήσει δηλαδή να εκπληρώσει το πεπρωμένο του και να σταυρωθεί, κάνοντας τη σημασία του Ιούδα καταλυτική για τα μετέπειτα γεγονότα.

Κάπως έτσι παρουσιάζονται τα γεγονότα και στον πάπυρο που ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο, ο οποίος έχει στον επίλογο την ονομασία «Ευαγγέλιο του Ιούδα». Βέβαια, από ιστορικής πλευράς ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε και μάλλον αμφισβητείται έντονα η γνησιότητά του, διότι όπως λέει η πιο έγκυρη μαρτυρία του “Κατά Ματθαίον”, «Απελθών απήγξατο» (δηλαδή κρεμάστηκε), επομένως δεν είχε και χρόνο να συγγράψει κάτι. Από άλλες μαρτυρίες, ο Ιησούς είχε έναν αδελφό που τον έλεγαν Ιούδα (η Μαρία και ο Ιωσήφ φέρονται να είχαν 4 παιδιά κια μάλιστα αγόρια), αλλά το πρόσωπο αυτό αναφέρεται μόνο στην Καινή Διαθήκη, έχοντας συγγράψει μια μικρή επιστολή. Παράλληλα, ο Θαδδαίος επίσης λεγόταν Ιούδας, ενώ το συγκεκριμένο όνομα είναι πολύ συνηθισμένο την εποχή εκείνη.

Αναρωτώμενος αν θα μπορούσε να μην πράξει όπως έπραξε, αυτό το φανερώνει η μετάνοιά του. Μετάνιωσε και αυτοκτόνησε, αλλά έκανε και δεύτερο σφάλμα για τα δεδομένα της θρησκείας, η αυτοκτονία είναι από μόνη της ένα έγκλημα. Η αλήθεια είναι ότι ο ρόλος του είναι πλέον από μόνος του μοναδικός, το φιλί και η προδοσία έχουν καταγραφεί και ως ταυτόσημες πράξεις στα ιστορικά ντοκουμέντα. Ειρωνικό στοιχείο ίσως, Ιούδας στα εβραϊκά σημαίνει «Ο Θεός έχει υμνηθεί», άλλο ειρωνικό στοιχείο επίσης ότι ήταν ο ταμίας των Αποστόλων. Και πιο ειρωνικά ακόμα, η “εν ανθρώποις ιστορία” συνεχίζεται μετά το θάνατό του, αφού το Συμβούλιο των Γραμματέων αποφάσισε να μην βάλει τα «ματωμένα» χρήματα πίσω στον ταμείο και αγόρασε με αυτά έναν αγρό για να θάβονται οι εξοστρακισμένοι, πρόκειται για τον περίφημο “Αγρό του Αίματος” (ακελδαμά στα αραμαϊκά). Κατά μια άλλη εκδοχή ο αγρός ήταν ήδη αγορασμένος από τον Ιούδα και εκεί πέθανε.

Διαβάζω σε ένα άρθρο: Μεγάλη Πέμπτη, πριν από 1980 χρόνια περίπου, καταβλήθηκε το πιο διάσημο ποσό στην ιστορία της ανθρωπότητας: η αμοιβή του Ιούδα έναντι της προδοσίας στον Ιησού Χριστό.

«Τα «τριάκοντα αργύρια» στα οποία αναφέρεται η Καινή Διαθήκη ακούγονται σαν μικρό ποσό. Και σίγουρα, αν υπολογίζει κανείς ότι με αυτά πουλήθηκε μια ζωή. Ήταν όμως όντως λίγα τα λεφτά; Πόσα άξιζαν, πόσα αξίζουν αυτά τα «αργύρια»; Και: Υπήρχε καθόλου αυτό το νόμισμα; Οι ειδικοί επισημαίνουν πως, αν μπορεί να συγκριθεί το αργύριο εκείνης της εποχής με τα σημερινά νομίσματα, τότε μιλάμε για τριακόσια έως τετρακόσια ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί (τότε) με την τιμή ενός Σέκελ της Τύρου. Επομένως, ο Ιούδας εισέπραξε ένα ποσό που μεταφράζεται σε 10.000 ευρώ περίπου. Με αυτά μπορεί να αγοράσει κάποιος ένα μικρό αυτοκίνητο σήμερα»

Κατά την πιθανότερη εκδοχή για τη «Θεία Κωμωδία», ο Δάντης ξεκίνησε το ταξίδι του για τον Άδη στις 8 Απριλίου του 1300, πριν από 720 χρόνια. Ήθελε να εξορίσει με τη σειρά του στο πυρ το εξώτερον, πολιτικούς διεφθαρμένους και άλλους αλληλοσπαραγμούς που συνέβαιναν στην πατρίδα του. Με τον τρόπο αυτόν λοιπόν, κατέγραψε που θα καταλήξουν οι μεν, οι δε και οι υπόλοιποι. Ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, για να μην τον μπερδεύουμε με άλλους που είχαν ίδιο όνομα, καταγράφεται ως ο έσχατος, ο αιώνια τιμωρούμενος. Μόνο που στην περίπτωση του Δάντη, η προδοσία στο πρόσωπο του Ιησού εξισώνεται με την προδοσία στο πρόσωπο του Ιούλιου Καίσαρα. Νομίζω ότι εδώ αδικείται κατάφορα πλέον ο Ιούδας, είτε μιλημένος ή όχι!

Είμαι ένας δείπνος μυστικός
δίπλα ο Ιούδας κλαίει σκυφτός
και είμαι αδερφός του…

(Σύνθεση και Ερμηνεία Νίκος Παπάζογλου, στίχοι Λάζαρος Ανδρέου, “Εγώ δεν είμαι ποιητής”)

Για το www.thelook.gr

Κώστας Προβατάς 

8