Το μεγαλύτερο event της Αθήνας, το «Kaspar Machine», έρχεται 9 & 10 Ιουλίου, ένα θέαμα που συνδυάζει το θέατρο του δρόμου, το χοροθέατρο, την performance και την τεχνολογία είναι ένα requiem για τον εγκλεισμό, μία εικαστική προσομοίωση με καμβά τα κείμενα του Αυστριακού Νομπελίστα συγγραφέα Πέτερ Χάντκε. Σήμερα έχουμε την χαρά να μιλήσουμε με τον βραβευμένο σκηνοθέτη Paweł Szkotak, ιδρυτή και διευθυντή του Teatr Biuro Podrozy της Πολωνίας.
Συνέντευξη στον Γιάννη Ζαμπατή
Το «Kaspar Machine» είναι μία διακρατική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας, Πολωνίας και Ρουμανίας με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο πλαίσιο του προγράμματος Creative Europe Culture, την αιγίδα και τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, την υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής και την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου.
To project αυτό υλοποιείται από την Καλλιτεχνική Εταιρία Labillusions (Ελλάδα) ως leader και coordinator του προγράμματος, τους θεατρικούς οργανισμούς Teatro dei Venti (Ιταλία), Teatr Biuro Podrozy (Πολωνία), Fusion of Arts (Ρουμανία), το Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών Prisma (Ελλάδα) και την Helix Action Theatre (Ελλάδα) ως partners.
Κύριε Szkotak, θα ήθελα να ξεκινήσω, ρωτώντας ποια είναι η δική σας παρέμβαση και εμπλοκή καθώς και του Teatr Biuro Podrozy στο Kaspar Machine;
Η συμμετοχή μας στο πρόγραμμα είναι σε δύο επίπεδα. Σε ένα επίπεδο υπάρχει η δέσμευση για τη δημιουργία διαφορετικών πτυχών ολόκληρου του προγράμματος. Είναι η συμβολή μας στη δημιουργία της παράστασης στην Αθήνα. Κυρίως όσον αφορά τη σκηνογραφία.
Συνεργαζόμαστε με τον σκηνοθέτη Νίκο Χατζηπαπά και μέσω συζητήσεων και ανταλλαγής ιδεών επεξεργαζόμαστε ό,τι είναι καλύτερο για την παράσταση και ό,τι θα ταίριαζε στις καλλιτεχνικές ανάγκες του σκηνοθέτη.
Παράλληλα, είμαστε στη διαδικασία δημιουργίας της δικής μας εκδοχής της παράστασης, που θα κάνει πρεμιέρα στο Πόζναν στις αρχές Αυγούστου. Αυτή θα είναι μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της χαρακτήρα του Kaspar. Θα φιλοξενήσουμε τους ηθοποιούς από την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Ρουμανία που θα συμμετάσχουν στην παράσταση μας.
Υπάρχουν κάποια άλλα καθήκοντα και προκλήσεις που πρέπει να φέρουμε εις πέρας, καθώς το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης κάποιες προσκοινωνικές δραστηριότητες με μειονότητες ή περιθωριοποιημένες ομάδες και κοινότητες.
Στο επίπεδο της ιδεολογικής φιλοσοφικής συνεργασίας νιώθουμε ότι είμαστε μέρος της μεγάλης διεθνούς εταιρείας που δημιουργεί ευρωπαϊκή τέχνη.
Αυτές τις μέρες, που οι τάσεις αποσύνθεσης στην Ευρώπη αναπτύσσονται επικίνδυνα και αποκτούν δύναμη, τέτοιες δραστηριότητες όπως η δική μας μπορεί να αποτελέσει μια πολύτιμη προσπάθεια για να κρατήσουμε την Ευρώπη ενωμένη (όσο πιο πολύ γίνεται).
Πως θα χαρακτηρίζατε το Kaspar Machine από την δική σας καλλιτεχνική οπτική γωνία;
Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη αξία είναι η συνεργασία των καλλιτεχνών από 4 ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια πανδημίας που απομόνωσε τις χώρες και τους ανθρώπους στα σπίτια τους. Κάθε ένας από τους εταίρους του προγράμματος έχει διαφορετική αντίληψη για τον Kaspar και αντιλαμβάνεται διαφορετικά.
Για μένα η φιγούρα του Kaspar στον ευρωπαϊκό πολιτισμό είναι πολύ δυνατή και συναρπαστική. Αναφέρεται στις σχέσεις μεταξύ της κοινότητας και του ξένου που φτάνει και υπονομεύει την υπάρχουσα σταθερότητα.
Μια τέτοια συνάντηση δημιουργεί μια ευκαιρία για την κοινότητα να δει τον εαυτό της από μια εξωτερική οπτική, να αναθεωρήσει τις ιδέες της, να γίνει ανοιχτή σε προκλήσεις ή από την άλλη να σκάψει επίσης τις παλιές δομές.
Το κοινωνικό μέρος αυτού του έργου μας έδωσε επίσης την ευκαιρία να συνεργαστούμε πιο κοντά με την ουκρανική κοινότητα – μια νέα συμβολή στην πολωνική κοινωνία.
Τους πήραμε συνέντευξη για να πάρουμε πληροφορίες για το πώς βλέπουν τη ζωή τους στην Ουκρανία και την Πολωνία, προσπαθώντας να κατανοήσουμε τα μονοπάτια τους. Βλέπω τους Ουκρανούς ως κοινότητα που εμπλουτίζει τον πολιτισμό μας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που έρχεστε στην Ελλάδα. Ποια είναι η άποψη σας για το Ελληνικό θέατρο;
Λοιπόν, περιέργως, δεν είμαι πολύ εξοικειωμένος με το ελληνικό θέατρο, πέρα από τον συνεργάτη μας – Νίκο Χατζηπαπά. Θα ήθελα πολύ να δω περισσότερα για να μάθω περισσότερα, αλλά δεν υπάρχει ποτέ χρόνος να το κάνεις όταν ταυτόχρονα εργάζεσαι.
Πότε και πως αποφασίσατε να συνδυάσετε την ψυχολογία και το θέατρο;
Πάντα με ενδιέφερε να γνωρίσω τον άνθρωπο – τα συναισθήματα, τα ενδιαφέροντα, τις αντιδράσεις, τις εμπειρίες, τις ιστορίες του/της. Η ψυχολογία σου δίνει τα εργαλεία για να το κάνεις και, το σημαντικότερο, να «επιδιορθώσεις», να βοηθήσεις, να σώσεις.
Ωστόσο, η τέχνη μπορεί επίσης να είναι ένα εργαλείο, λιγότερο επαγγελματικό, αλλά αποτελεσματικό. Μπορεί να υπηρετήσει την ανθρωπότητα με τρόπο που μπορεί να επηρεαστεί ολόκληρο το κοινό – με την ελπίδα να βιώσει την κάθαρση.
Ως κλινικός ψυχολόγος, είμαι πιθανώς πιο υπομονετικός, πιο επιεικής και ξέρω πώς να μιλήσω σε έναν ηθοποιό έτσι ώστε να χρησιμοποιήσω τις καλύτερες δυνατότητές του και να τον/την κάνω να νιώσει πλήρης.
Έτσι, η ακαδημαϊκή μου εκπαίδευση με βοηθά να δημιουργήσω μια επιτυχημένη σχέση μεταξύ του σκηνοθέτη και του ηθοποιού. Η θεατρική μου διαδρομή με βοηθά να προσεγγίζω το κοινό, να ανακινώ τα συναισθήματά του, να το ικανοποιώ καλλιτεχνικά.
Ποιος είναι ο σκοπός και οι στόχοι του Teatr Biuro Podrozy το οποίο και διευθύνετε;
Το Teatr Biuro Podróży ιδρύθηκε σε μια διαφορετική πολιτική πραγματικότητα. Το 1988 η Πολωνία ήταν ακόμη μια κομμουνιστική χώρα, ωστόσο το σύστημα βρισκόταν τότε στα πρόθυρα της κατάρρευσης.
Ακόμη, οι πτυχές του αυταρχικού κράτους ήταν ακόμη παρούσες και πολύ πραγματικές στη ζωή μας, όπως για παράδειγμα οι δυσκολίες στα ταξίδια μας στο εξωτερικό. Τα διαβατήριά μας ήταν ιδιοκτησία του κράτους και φυλάσσονταν στο αστυνομικό τμήμα.
Για να φύγει κάποιος από την Πολωνία έπρεπε να υποβάλει αίτηση για διαβατήριο (μόνο οι προνομιούχοι είχαν το δικαίωμα να το πάρουν) και να περιμένει στην ουρά για πολλές ώρες μπροστά από το αστυνομικό τμήμα. Αυτό δεν μπορούσαν να το κάνουν πολλοί, οπότε το Teatr Biuro Podróży πρόσφερε τα πνευματικά ταξίδια.
Αυτή η ιδέα ήταν πίσω από την ίδρυση της θεατρικής μας εταιρίας. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου (1990-1991), όταν η Πολωνία άνοιξε για τον κόσμο και έγινε μια ελεύθερη χώρα όπου οι ανοιχτές συγκεντρώσεις επιτέλους νομιμοποιήθηκαν, αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε τη δημιουργία υπαίθριων έργων.
Αναγκαστήκαμε εν μέρει από το ίδιο το κοινό που έδειξε ενδιαφέρον μαζικά για όλες τις υπαίθριες δραστηριότητες, ενώ τα θεατρικά κτήρια έστεκαν άδεια.
Με τα χρόνια, δημιουργήθηκαν περισσότερες παραστάσεις. Μεταμορφωθήκαμε από ένα φοιτητικό θέατρο σε μια επαγγελματική εταιρία. Στόχος μας δεν ήταν μόνο η συμμετοχή μας στα φεστιβάλ ανά τον κόσμο, αλλά και η προσέγγιση των χώρων και των κοινοτήτων όπου το υπαίθριο θέατρο (κάποιες φορές το θέατρο γενικά) είναι σε παρακμή, έλλειψη ή και εντελώς ανύπαρκτο.
Έτσι προέκυψαν τα προγράμματά μας στο Bourj el Barajneh – ένα Παλαιστινιακό στρατόπεδο προσφύγων στη Βηρυτό, στο Ιρακινό Κουρδιστάν, στη Δυτική Όχθη, σε πολλά μέρη στην πολωνική επαρχεία ή στη Σκωτία.
Το Teatr Biuro Podrózy ξεκίνησε ως εταιρεία κοινωνικής και πολιτικής αφύπνισης (λόγω των ριζών μας) και παρέμεινε έτσι. Όλες οι ανοιχτές μας παραστάσεις υιοθετούν ζωτικής σημασίας θέματα και παγκόσμια ζητήματα – είτε πρόκειται για πόλεμο και πρόσφυγες όπως στο «Carmen Funebre» (έμπνευση από τη Βοσνία) ή στη «Σιωπή» (έμπνευση από το Χαλέπι), ή τρόμος και εξουσία όπως στα «Giordano» (Ιερά εξέταση ενάντια στο άτομο)
Αλλά και «Μακμπέθ» (κατάχρηση εξουσίας) και «Χοίροι» (εξόντωση), ή φτώχεια και αυξανόμενες ανισότητες όπως στο «HofD», ή θάνατος όπως στην πρόσφατη πρεμιέρα μας «Ευρυδίκη» (μια εικόνα πάνω στην πανδημία).
Εσείς κύριε Szkotak, πως αντιμετωπίσατε την κρίση γενικά αλλά και ειδικότερα αυτήν του θεάτρου εξ’ αιτίας της πανδημίας;
Η πανδημία είναι καταστροφή για το θέατρο. Αποκάλυψε με σκληρό τρόπο το πόσο ασήμαντο είναι αυτό το είδος δραστηριότητας ενόψει της παγκόσμιας κρίσης. Θα είναι δύσκολο να επιστρέψουμε στην προ-πανδημική πραγματικότητα που τουλάχιστον στην Πολωνία ήταν ήδη δύσκολη.
Χρειάστηκε να αναβάλουμε την πρεμιέρα μας που είχε προγραμματιστεί αρχικά για το 2020. Έπρεπε να αναβάλουμε όλες τις δραστηριότητες του Kaspar Machine Project. Οι κρατήσεις του φεστιβάλ ακυρώθηκαν. Ξαφνικά όλα έγιναν περίπλοκα, μπερδεμένα, βρέθηκαν σε αδιέξοδο.
Και μετά την άνοιξη του 2021 με τα εμβόλια, το θέατρο άρχισε να αναπνέει ξανά. Αυτήν τη στιγμή έχουμε το ημερολόγιο αρκετά γεμάτο, ωστόσο όλες οι παραστάσεις έχουν προγραμματιστεί για την Πολωνία.
Η Ευρώπη παραμένει πολύ προσεκτική όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία. Προσωπικά, χαίρομαι που εμβολιάζομαι. Νομίζω ότι είναι σωτήριο και το συνιστώ σε κάθε άνθρωπο.
Πως βλέπετε το μέλλον του θεάτρου και κατά πόσον πιστεύετε ότι μπορεί να επανέλθει στην ιστορική και διαχρονική του αίγλη;
Ο χρόνος θα δείξει. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε οτιδήποτε τώρα. Ελπίζω ότι το θέατρο και το κοινωνικό αίτημα για αυτό τελικά θα υπερισχύσει, αλλά με τα επόμενα λοκντάουν να καραδοκούν τη φθινοπωρινή περίοδο, δεν μπορώ να πω, είμαστε ακόμη στην τελική ευθεία.
Να σας ευχαριστήσουμε πολύ για τον χρόνο σας κύριε Szkotak και να σας ευχηθούμε καλή διαμονή στην Ελλάδα και καλή επιτυχία.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Paweł Szkotak, Κλινικός Ψυχολόγος (MA, το Πανεπιστήμιο του Adam Mickiewicz στο Πόζναν), Δίπλωμα Σκηνοθεσίας Δράματος, Διευθυντής Τομέα Πολιτισμού (Μεταπτυχιακές σπουδές στη Σχολή Οικονομικών της Βαρσοβίας). Ιδρυτής και διευθυντής του Teatr Biuro Podrozy.
Ο Paweł Szkotak είναι επίσης έμπειρος σκηνοθέτης θεατρικών έργων που παράγονται σε πολλά πολωνικά θέατρα και όπερες ρεπερτορίου (60 παραστάσεις).
Έχει απονεμηθεί πολλά βραβεία (Fringe First, Critics` Award, Archangels Award, Hamada Award in Edinburgh Festivals, Fadjr Festival in Tehran, ITI Annual Award, and many other in Poland festival).
Οι παραστάσεις του έχουν παρουσιαστεί στα μεγάλα φεστιβάλ θεάτρου στο Αμμάν, τη Βηρυτό, τη Βηθλεέμ, τη Μπογκοτά, τη Βομβάη, το Μπουένος Άιρες, το Δελχί, το Κάιρο, το Σικάγο, το Ερμπίλ, την Κωνσταντινούπολη, το Τζαϊπούρ, το Μεξικό, τη Μινεάπολη, το Μινσκ, το Μοντεβιδέο, τη Μόσχα, το Μυσόρ, τη Νέα Υόρκη , Novosibirsk, Perth / Australia, Phoenix, Ramallah, Sao Paulo, Seoul, Singapore, St. Petersburg, Taipei, Tehran, Tel Aviv, Thrissur, Voronezh καθώς και σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις.
